فن بیان،اصول سخنرانی و هنرگویندگی وگفتگو

200 نکته ، چگونه سخنرانی کنیم ؟ (3)

هفت . نکات هنگام سخنرانی

73 . در جایی بایستید یا بنشینید که شنوندگان، شما را ببینند و صدایتان را بشنوند تا با استفاده از روش سمعی - بصری، بر شنوندگان خویش تاثیر بگذارید . مثلا مواظب باشید پشت تابلو یا نوشته و یا دسته گلی که روی میز و تریبون سخنرانی تان گذاشته اند، قرار نگیرید و پنهان نشوید .

74 . در صورت امکان، میکروفون را به دست نگیرید و آن را در جای مناسبی ثابت نگه دارید تا با آسودگی خاطر، سخنرانی کنید .

75 . مواظب باشید که با جیبهای برآمده و یا پر از کاغذهای یادداشت، سخنرانی نکنید . این امر ممکن است که یا توجه شنوندگان را به سوی خود جلب نماید و یا مورد تمسخر ذهنی آنان شود .

76 . می توانید یادداشتهای سخنرانی تان را همراه خود داشته باشید، ولی آنها را به گونه ای کنار میز یا تریبون سخنرانی خود بگذارید که در معرض دید مخاطبانتان قرار نگیرند .

77 . اگر یکی از شخصیتها یا بزرگان، به مجلس سخنرانی شما وارد شد و توجه شنوندگان را به سوی خود جلب کرد، مواظب باشید که اختیار مدیریت مجلس را از دست ندهید و در صورت لزوم، احترام لازم را به ایشان بگذارید . مثلا می توانید از شنوندگان خود بخواهید که یک صلوات بفرستند .

78 . اگر در بین سخنرانی تان نوشته ای به دست شما دادند، سعی کنید بدون مکث و وقفه در سخن گفتن، آن را برای خود بخوانید و چنانچه باید درباره آن سخنی بگویید و یا توضیحی بدهید، در همان هنگام و یا در فرصتی که مناسبتر است، این کار را انجام دهید .

79 . چنانچه شخصی در میان سخنرانی، از شما سؤالی کرد، در صورت امکان و ضرورت و با در اختیارگرفتن مدیریت جلسه، آن سؤال را پاسخ دهید و در غیر این صورت، به آن شخص بگویید که پس ازسخنرانی، پاسخ سؤالش را خواهید داد .

80 . اگر هنگام سخنرانی، مطلب بعدی خود را فراموش کردید، مطلب قبلی آن را تکرار کنید و برای شنوندگانتان شرح دهید و ضمن این کار، به جستجوی مطلب بعدی در ذهن خود بپردازید تا آن را به یاد آورید . این امر در خواندن مصراعها و یا بیتهای بعدی یک شعر، فراوان پیش می آید .

81 . اگر در محل سخنرانی شما یا بیرون از آن، اتفاقی افتاد، آن را به گونه ای با سخنرانی تان ارتباط دهید یا در حل آن بکوشید و یا حواس شنوندگان را به سوی سخنان خود جلب کنید . مثلا چنانچه صدای رعد و برق، توجه شنوندگان را به سوی خود جلب کرد، می توانید چنین بگویید: «امیدواریم لطف الهی شامل حال ما شود و این رعد و برق، به باران رحمت الهی تبدیل گردد و کشاورزان ما را نیز خوشحال کند .»

82 . جز در موارد ضرورت، سعی کنید از کلمه «من » کمتر استفاده نمایید و به جای آن، کلمه «ما» را به کار گیرید تا بر تکبر و بزرگ بینی شما حمل نشود و سخنانتان را کم تاثیر و یا بی تاثیر نکند . به طور نمونه، به جای اینکه بگویید: «من با فساد اخلاقی در این منطقه مبارزه خواهم کرد» ، بگویید: «ما با فساد اخلاقی در این منطقه مبارزه خواهیم کرد .»

83 . گاهی نگاه کردن به ساعت، از سوی شنوندگان و جا به جا شدن آنان در جای خود و بستن دفتر و کتابهایشان با صدای بلند، نشان دهنده خستگی آنان است . پس، یا با ایجاد تنوع در سخنانتان، خستگی شان را برطرف نمایید و یا اصلا بهتر است به سخنان خود ادامه ندهید و سخنرانی تان را به پایان برید .

هشت . نکات پایان سخنرانی
84 . شایسته است که در پایان سخنرانی خود، پیام و یا پیامهایی را به صورت خلاصه سخنرانی، به شنوندگان عرضه کنید تا نتیجه سخنرانی تان در ذهن آنان باقی بماند . به طور مثال، اگر موضوعسخنرانی شما درباره «روشهای تربیت » است، پس از سخن گفتن کامل درباره آنها، چنین بگویید: «سخن امشب ما درباره روشهای تربیت به پایان رسید و خلاصه سخن ما این شد که روشهای تربیت عبارتند از: روش تقلیدی، روش تلقینی، روش تدریجی، روش غیر مستقیم، روش الگویی و روش عملی .»

85 . آنچه را می خواهید بیش از سایر مطالب دیگر، در ذهن شنوندگانتان باقی بماند، در پایان سخنرانی خود بیاورید . مثلا اگر بحث شما در زمینه «مسائل تربیتی » و با عنوان های «تعریف تربیت » ، «ارزش و اهمیت تربیت » ، «آثار و فواید تربیت » ، «اقسام تربیت » ، «ویژگی های مربی » ، «محیطهای تربیتی » و «روش های تربیت » است و می خواهید «ویژگی های مربی » ، بیش از عنوان های دیگر، در ذهن مخاطبانتان باقی بماند، آن را در پایان سخنرانی خود مطرح کنید .

86 . مانند آغاز سخنرانی، در پایان سخنان خود نیز می توانید عبارات و جملات زیبایی را برگزینید . به طور مثال، چنانچه موضوع سخنرانی شما درباره امام زمان ( علیه السلام) است، می توانید این جمله زیبا را بگویید: «خوشا آنان که از درس انتظار یک جمعه هم غیبت نکردند» (1) . و در صورتی که موضوع سخنرانی تان درباره «تمسک به قرآن و عترت » است، می توانید این جمله زیبا را بگویید: «سعی میان صفای قرآن و مروه عترت، ما را به کعبه مقصود می رساند .» (2)

87 . بکوشید در پایان سخنرانی تان، از بزرگان، شخصیتها و کسانی که در سخنرانی شما شرکت کرده اند، به گونه ای درخور، ولی بدون اغراق، تشکر و قدردانی نمایید . به طور نمونه، می توانید چنین بگویید: «از شخصیتهای مذهبی، فرهنگی، علمی، سیاسی، بزرگان، علما و همه کسانی که از راههای دور و نزدیک، قدم رنجه فرمودند و به این مجلس تشریف آوردند، تشکر و قدردانی می کنم .»

88 . تلاش کنید که سخنرانی خود را با چندین جمله دعا نیز به پایان برید . و پیش از دعا می توانید پنج بار آیه «امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء» را همراه شنوندگان خود بخوانید و سپس دعاهای مورد نظر را بر زبان خویش جاری سازید . البته چه شایسته است که نخستین دعایتان برای فرج امام زمان ( علیه السلام) باشد .

89 . از مطالب مطرح شده در سخنرانی تان نیز برای دعاهای پایان آن استفاده کنید . فی المثل، اگر درباره امام زمان ( علیه السلام) سخن گفته اید، در پایان سخنرانی تان، این گونه نیز دعا کنید: «خدایا! دیدگان تاریک ما را به جمال دل آرای امام زمان ( علیه السلام) روشن بفرما!» ; «خدایا! این انقلاب اسلامی را زمینه ساز انقلاب جهانی امام زمان ( علیه السلام) بگردان!»

و چنانچه درباره «روشنفکر و روشنفکری » سخنرانی کرده اید، در فرجام سخنانتان، این چنین دعا نمایید: «خدایا! فکر ما را به نور خود روشن فرما!» ; «خدایا! روشنفکران ما را متعهد به دین خود و دینداران ما را روشنفکر در دین خود بگردان!»

نه . نکات پس از سخنرانی
90 . در صورت امکان و پس از سخنرانی خود، مدتی در محل سخنرانی تان حضور داشته باشید تابه انتقادها و پرسش های احتمالی شنوندگان پاسخ دهید .

91 . چنانچه پس از سخنرانی تان، از سخنان شما انتقادی درست و سودمند کردند، فروتنانه و شجاعانه آن را بپذیرید و مواظب باشید که آن را به صورت غیر منطقی توجیه نکنید . این کار به شخصیت شما اعتبار بیشتری می بخشد .

ده . مواد سخنرانی
92 . برای سخنرانی خود، مواد و مصالح لازم را تهیه و پی ریزی کنید تا سخن شما از استحکام بیشتری برخوردار گردد . مواد مورد استفاده در سخنرانی می تواند از این مواد باشند:

آیات;

روایات;

اصول منطقی و قواعد عقلی;

قوانین علمی و تجربی;

خاطرات و داستان ها;

اشعار;

تمثیلات;

ضرب المثل ها;

سخنان بزرگان دین و دانش;

لطایف و ظرایف;

آمار و اخبار .

93 . دقت کنید آیات، روایات، اصول عقلی، قوانین علمی، اشعار، داستانها و مانند آن را که در سخنرانی تان مورد استفاده قرار می دهید، با موضوع و محتوای سخنرانی شما موافقت داشته و متناسب باشند . مثلا طبق نظر بسیاری از مفسران قدیم - بر خلاف نظر برخی از مفسران جدید - آیه «ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم » ; بی گمان خداوند، آنچه قومی دارند، دگرگون نکند، مگر آنکه آنچه در دل هایشان دارند، دگرگون کنند، به مسائل اجتماعی و جامعه شناسی و فلسفه تاریخ ارتباطی ندارد تا آن را این گونه معنی کنیم: «بی گمان خداوند زندگی و سرنوشت قومی را از بد به خوب تغییر نمی دهد، مگر آنکه آن قوم، خودشان، زندگی و سرنوشت خود را از بد به خوب تغییر دهند .» (3)

94 . مواظب باشید اشعاری را که در سخنرانی تان می خوانید، از نظر محتوا، چینش، وزن، قافیه، تلفظ، سراینده و مانند آن صحیح باشند . مثلا شعر «دل من در پی یک واژه بی خاتمه بود/اولین واژه که آمد به نظر، فاطمه بود» ، گرچه زیباست، صحیح نیست; زیرا «واژگان بی خاتمه » ای وجود ندارد تا نخستین آنها حضرت فاطمه ( علیهاالسلام) باشند . یا شعر «چون که با کودک سر و کارت فتاد/پس زبان کودکی باید گشاد» ، از «سعدی » نیست، بلکه از «مولوی » و چینش آن بدین صورت است: «چون که با کودک سر و کارم فتاد/هم زبان کودکان باید گشاد» . یا شعر «رخش لعل باد و دلش شاد باد/همیشه جهان را جهاندار باد» ، از نظر قافیه، صحیح نیست; زیرا پس از نادیده گرفتن «ردیف » شعر که کلمه «باد» است، دو کلمه «شاد» و «جهاندار» هم قافیه نیستند . یا اگر دو کلمه «صاحب خبر» در شعر زیرین را به صورت «صاحب خبر» تلفظ کنید، شعر از نظر وزن با اشکال رو به رو خواهد شد: «ای بی خبر بکوش که صاحب خبر شوی/تا راهرو نباشی کی راهبر شوی؟»

95 . داستانهای مطرح شده در سخنرانی باید از نظر محتوا، درست و از نظر مدرک و ماخذ، معتبر باشند . به طور نمونه، داستان جزیره خضراء، محل زندگانی امام زمان ( علیه السلام)، به آن گونه ای که در برخی از کتابها نقل شده، طبق نظرشماری از بزرگان و محققان، هم از نظر محتوا مخدوش است و هم از نظر ماخذ نامعتبر است .

96 . بکوشید داستانی را که در سخنرانی تان نقل می کنید، آن قدر طولانی نباشد تا قسمت عمده سخنانتان را دربر گیرد . بلکه داستان نقل شده را به صورت مختصر و مفید و به دور از حشو و زوائد نقل نمایید .

97 . از داستانهایی استفاده کنید که جالب، تازه، نکته دار و انگیزه برانگیز باشند، به گونه ای که شنونده همواره در پی آن باشد تا دنباله داستان را بشنود و فرجام آن را بداند .

98 . داستانهایی را که در سخنرانی نقل می کنید، گاهی از سه مرحله و قسمت «مقدمه » ، «اوج » و «فرود» تشکیل می شود . توجه به این نکته و رعایت آن در سخنرانی شایسته است .

99 . اگر آمار و اخباری را در سخنرانی خود مطرح می کنید، توجه داشته باشید که صحیح و دقیق و معتبر باشند . و چنانچه از لطیفه ها و مطایبه هایی در سخنان خویش استفاده می نمایید، مواظب باشید که رکیک، سخیف و مستهجن نباشند .

100 . از ضرب المثل هایی استفاده نمایید که اغلب مخاطبانتان با معنا و کاربرد آن آشنا باشند . مثلا می خواهید بگویید که مقصود و مراد ما در کنارمان است و ما از آن بی خبریم، بگویید: «آب در کوزه و ما تشنه لبان می گردیم » ، تا اغلب و یا همه شنوندگان شما از این ضرب المثلی که به کار گرفته اید، مقصود و مراد شما را دریابند .

پی نوشت ها:

1 و 2) نقل به مضمون از نوشته های جناب «رضا بابایی » .

3) برای توضیح بیشتر، به تفسیر «المیزان » از «علامه طباطبائی » و ترجمه مشروح قرآن از آقای «بهاءالدین خرمشاهی » و در ذیل این آیه مراجعه کنید .

منبع :

شمیم یاس :: تیر 1382، شماره 4